Alternatif Bir Uyuşmazlık Çözümü Olarak Tahkim

Tahkim, kelime anlamı olarak “hakem eliyle” anlamına gelen, özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların mahkemeler yerine tarafsız ve objektif bir hakem veya hakem heyeti tarafından çözülmesi şeklinde bir hukuki düzenlemedir. Hakem veya hakem heyeti tarafından inceleme sonucu verilen kararlar bir mahkeme kararı gibi tarafları bağlar ve icra dairelerince aynı mahkme kararı gibi icraya konulurlar.

Tahkim dünyada ve ülkemizde tarihi geçmişi olan bir kurumdur. Özellikle son yıllarda çok uluslu şirket sayısının artması, küreselleşme ve uluslararası ticaret hacmindeki büyük artışlar yaşanması gibi nedenlerle, giderek ön plana çıkan bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu haline gelmiştir. Ülkemizde 2001 yılında Birleşmiş Milletler (UNCITRAL Model Law) Tahkim örnek kanunu esas alınmak suretiyle 2001 yılında yasalaşan 4686 sayılı “Milletlerarası Tahkim Kanunu” ile, tahkim konusunda bir düzenlemeye kavuşulmuştur. Ayrıca Türkiye 1991 den bu yana “Yabancı Hakem Kararlarının tanınması ve tenfizi hakkındaki New York Konvansiyonu” na ve “Avrupa Uluslararası Ticari Tahkim Konvansiyonu” na taraf bir ülkedir. Yine ülkemiz “Washington Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Hakkında Konvansiyon” u 1988 de kabul etmiştir.

Tahkim, genel mahkemelerde yapılan yargılamalara kıyasla pek çok önemli ve olumlu sonuç ortaya çıkarabilir. Özellikle, mahkemelerde son dönemlerde yaşanan iş yoğunluğu da dikkate alındığında tahkimin hızlı bir uyuşmazlık çözümü sunacağı tartışmasızdır. Gerçekten de, tahkimde de genel olarak hukuk yargılamaları yöntemleri uygulanmakla birlikte;

• Hakem veya hakem heyetinin yoğun bir iş yükünün bulunmaması, kuralları esnek bir şekilde uygulayabilmeleri nedeniyle verecekleri karar süreci çok daha hızlı olacak, iddia ve savunmalar daha seri olarak ileri sürülecek , tahkim yargılaması kısa sürede sonuçlanacak,
• Tests and Optimization
• Verilen kararlar mahkeme ilamları gibi ulusal ve hatta uluslararası geçerliliğe sahip olacak ve icra mercilerince icra edilebilecek,
• Kimi şirketlerin haklı olarak çok önem verdiği gizlilik ilkesiyle uyuşarak, dosya içeriği olarak herkesin incelemesine açık olmayacaktır.

Tahkim kararı kural olarak temyiz edilebilir olmakla birlikte pek çok tahkim kararı kesin olarak ta verilebilir.

Uluslararası nitelik taşıyan tahkim yargılaması sonucunda verilen hakem kararları, New York Konvansiyonu ile bu konvansiyona taraf olan, Türkiye ve bütün Avrupa Birliği ülkelerinin de dahil olduğu, toplam 143 ülkede geçerliliğe sahiptir. New York Konvansiyonun 3. maddesinde yabancı unsurlu tahkim kararlarının, yerel mahkeme kararları hükmünde olduğu belirtilmiştir. Yine New York Konvansiyonun 5. maddesinde; yazılı istisna halleri dışında, taraf ülkelerin tahkim kararlarını en kısa sürede tanıma ve tenfiz etmeleri gerektiğini belirtilmektedir.

İki tür tahkim vardır; bunlar kurumsal tahkim ve özel (ad hoc) tahkimdir.

Kurumsal tahkimde uyuşmazlık, tarafların atıf yapmış olduğu kurumun tahkim kural ve usullerine göre çözülür. Bu kurumlara örnek olarak;

• Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce – ICC),
• Londra Uluslararası Tahkim divanı (London Court of International Arbitration – LCIA),
• Amerika Tahkim Kurumu (American Arbitration Association – AAA),
• Tahkim Hakemleri Kurumu (Chartered Institute of Arbitrators)

gösterilebilir.

Buna karşılık, özel tahkimde, tahkime uygulanacak kural ve yönetmelikleri belli bir kurum belirlememekte, taraflar genelde Birleşmiş Milletler Tahkim Örnek kuralları (UNCITRAL Model Law) gibi takip edecekleri kuralları kendileri kararlaştırmaktadırlar.

Taraflar arasında ortaya çıkan özel hukuka ait bir uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözülebilmesi için taraflar arasında bir tahkim sözleşmesi bulunması veya taraflar arasında ki sözleşmede tahkime ait bir maddenin bulunması gerekmektedir. New York Konvansiyonuna göre, tahkim anlaşması yazılı olmalıdır. (Türk) Milletlerarası Tahkim Kanununun 4. maddesine göre, imza dışında karşılıklı, faks, elektronik ortam, telgraf gibi yöntemler kullanılarak yapılan anlaşmalar da geçerlidir.

Tahkim, özellikle dış ticaretle ilgilenen veya ithalat veya ihracat yapan veya yabancı ortağı bulunan Türk firmalarının, bu ilişkileri ile ilgili bir uyuşmazlık yaşamaları halinde, her an karşılaşabilecekleri bir uyuşmazlık çözüm yoludur. Uygulamada, uluslarası ticaret sözleşmelerinde “ihtilafların halli “ başlığı altında tahkime ait düzenlemeler yapılmaktadır. Bağımsız veya sözleşme içerisinde yer alan bir tahkim düzenlemesi bağlayıcı niteliğe sahip olabilecek, tahkim yoluna gidilmeden olağan dava yollarına gidilmesinin önünü kapatabilecektir.

Ülkemizde ulusal ve uluslararası ticari tahkim konusunda yaşamakta olduğumuz gelişmeler yani tahkim konusunda yerleşen yasal düzenlemeler ve taraf olunan uluslararası sözleşmeler, tahkim düzenlemesinin ihtilaf çözümü konusunda ticari uygulama içerisine daha çok yerleşmesini sağlayabilir. Gerçektende, mahkemelerin iş yükü dikkate alındığında, ticaret erbabı için tahkim yoluyla hızlı bir şekilde sonuç alınması çok daha avantajlı olmaktadır. Tahkimin ulusal ticaretimizin yaygın bir çözüm yolu haline gelmesi, dahası ülkemizin bulunduğu konumu itibarıyla, bir tahkim merkezi haline gelmesi ( İşviçre gibi ) olmayayacak bir husus, uzak bir ihtimal değildir.

Avukat Bülent KAPTAN
Patent & Marka Vekili
http://bkaptan.com/
kaptan@bkaptan.com